De valkuilen van een crisis en wat jouw houding kan zijn

Veel is onzeker en we zijn uit ons ritme. Het ritme van tijdstippen dat je naar je werk gaat en weer terug komt.

In deze nieuwe situatie waarin we beland zijn, zijn we ook meer op onszelf aangewezen. Dat is even wennen. Maar deze tijd is ook een heel interessante tijd. Nu kun je ontdekken hoe jij en hoe anderen reageren in een crisissituatie. Sommigen zullen bezorgd zijn en niet veel stappen durven zetten, anderen worden meteen heel creatief en bedenken alternatieven voor dat wat ze gewend zijn te doen. Veel theatermakers bijvoorbeeld zie ik hun voorstelling opnemen en online (en vaak gratis) aanbieden. Mijn dochter die in Londen woont bedacht om met leeftijdgenoten een site op te zetten waarmee ze samen hulp kunnen bieden aan anderen die de deur niet meer uit kunnen of niet zelfstandig deze periode kunnen doorkomen. In Nederland bedachten studenten de site www.mensendiegewoonwillenhelpen.nl. Restaurants schakelen hun aanbod om naar het aanbieden van afhaalmaaltijden. Rond 5 december wordt de eerste geboortegolf verwacht als gevolg van de eerste dagen waarop Nederland een beetje stil kwam te liggen. En ZZPers die niet in hun eigen branche aan de bak kunnen, bedenken in welke branche ze wel hun diensten kunnen aanbieden. Of anders gewoon dienstbaar kunnen zijn. Vanuit het idee: iedereen kan wat doen! Dat bedachten ook de gepensioneerde verpleegkundigen en anderen met een geschikte opleiding, die zich aanboden aan de ziekenhuizen waar een krapte in de personeelsplanning leek te ontstaan. Ik hoorde bestuurders van die ziekenhuizen geraakt, ontroerd en vol respect daarover spreken.

Creativiteit komt vrij wanneer we uit ons ritme en onze normale situatie worden gehaald. Dat is de KANS-kant van elke crisis. Wil jij weten waar jij staat of iemand in je omgeving? Lees hieronder meer over de drie valkuilen waarin we in elke crisissituatie terecht kunnen komen. Let wel: de ingenomen houding is niet in beton gegoten. Onder elke valkuil lees je hoe je je kunt faciliteren om uit de valkuilen te komen.

De eerste valkuil is de vechtstand

Die uit zich bijvoorbeeld door heftige, acute belangrijke overleggen die niet perse met een helder doel worden gegeven, maar door opdrachten: kortaf, zonder toelichting en door oekazes van bovenaf. Een voorbeeld daarvan zijn bijvoorbeeld acute bezuinigingen op opleidingsbudgetten en andere vermeende luxegoederen. Opleiding is geen luxe, het gaat om de ontwikkeling van je mensen. Niet omdraaien: niet elk opzeggen van opleidingen komt voort uit de vechtstand. In de vechtstand zie je vooral dat er behoefte is aan een groot gebaar. En de gedachte dat de aanval de beste verdediging is. Flink ingrijpen. Spierballentaal. De vechtstand baseert zich meestal niet op wijsheid, niet op de langere termijn en niet op (wetenschappelijke) feiten. De vijand, in deze crisis, wordt gevonden in het coronavirus. En angst drijft personen die in de vechtstand terecht zijn komen, naar het gevecht. Let op: Darwin zei het al “het zijn niet de sterksten die overleven. Het zijn zij die in staat zijn zich aan te passen aan de veranderende omstandigheden”.

Wat kan bijdragen om uit de vechtstand te komen:
– stel vragen. En let erop dat je vraag een oprechte vraag is, geen verkapte mening. Dat hoor je aan de toon;
– ga niet in discussie, dat roept tegenargumenten op en brengt je in de strijd. De ‘vechter’ zal alles op alles zetten om niet te verliezen. Altijd;
– ga op zoek naar de dialoog. Breng verleiding in. Wees vriendelijk en tegelijkertijd duidelijk. Niet soft. Daar houdt de vechter niet van. Humor kan ook helpen;
– stel vragen over de langere termijn en over de opbrengst van de maatregelen;
– bied je hulp en bijdrage aan. Zo heb je invloed.

De tweede valkuil is de zorgstand

In deze houding zien we de mensen die (vaak heel hard gaan) zorgen voor anderen. Ze maken bijvoorbeeld planningen voor alle medewerkers om thuis te kunnen werken, praten met mensen die het even niet meer weten, bedenken systemen voor iedereen om geïnformeerd te blijven, en tunen in op hun omgeving. Vaak ten koste van zichzelf. En zonder zichzelf de vraag te stellen: wat is gezond. Of: hoe kunnen we samen werken aan een gezond antwoord op de huidige situatie. Door vooral te zorgen wordt de creativiteit en power van anderen niet uitgenodigd of uitgedaagd, maar juist onderschat!

Wat kan bijdragen om uit de zorgstand te komen:
– zoek de dialoog en spreek hierin je waardering uit. Let op: alleen oprechte waardering valt in goede grond;
– stel alternatieven voor waarbij degene aan wie zorg wordt verleend ook meedenkt, meebeslist, mede-eigenaarschap draagt;
– bied geen pasklare antwoorden, stel de vraag: en hoe kunnen we deze mensen daar ook zelf (of nog meer) bij betrekken?
– vraag waar de zorgdrager zelf mee geholpen wil worden, wat je voor hem/haar kunt doen; “wat zou je zelf fijn vinden ?” “En wat kunnen we voor jou doen?”

En de derde valkuil is stokken, blijven steken, niets doen

In deze houding treffen we de mensen aan die wachten tot het overwaait. Dat hopen ze. Maar het waait niet over. Dat het overwaait gelooft alleen de struisvogel die zojuist zijn kop in het zand gestoken heeft…Mensen die blijven steken maken in een crisis geen contact met hun eigen kracht en creativiteit. Ze denken te klein over zichzelf. Voelen zich gemakkelijk somber of op z’n best niet in staat om iets te kunnen veranderen aan de situatie. De vraag of ze iets kunnen bijdragen (bijvoorbeeld aan anderen) stellen ze zich niet. Ze denken te groot, dat wil zeggen: ze denken alleen aan de oplossing en zien oprecht niet hoe zijzelf hierin een rol kunnen spelen.

Wat kan bijdragen om uit het ’niets denken te kunnen doen houding’ te komen:
– hak de situatie in kleinere stukken door niet over de oplossing te beginnen en breng de verbeelding in. Stel de vraag: wat zou het betekenen als je in deze situatie nu echt iets zou kunnen betekenen (voor iemand anders bijvoorbeeld); hoe zou je dat vinden?
– herhaal diezelfde vraag, maar nu korter, wanneer het zojuist gegeven antwoord is “dat is niet mogelijk”. Neem de vastzitter mee in de verbeelding. Of in het OM-denken. Kijk op Youtube naar filmpjes over OM-denken of lees de mooie boeken, bijvoorbeeld “En wat nou als alles lukt?”
– de zgn. wondervraag zou ook kunnen werken: en wat zou je willen doen als je er zeker van zou kunnen zijn dat het zou lukken (of bijdragen)?
– en met een beetje humor: wat heb je nog nooit gedaan maar lijkt je nu wel wat..?!
– wees zeker van je respect en integriteit. Zodra je de persoon die denkt zelf niets te kunnen bijdragen, niet O.K. vindt, ben je verloren. Van disrespect wordt niemand blij. Nog even dooroefenen om meer in je eigen authentieke kracht te staan, in je vrije ruimte. Respectvol en vol vertrouwen naar de ander. Dan wordt deze persoon, collega of medewerker een mooi mens waaraan je kunt leren.

Dit is het leven, we zijn gewend geraakt aan maakbaarheid, maar het leven om ons heen zal altijd veranderen. Relaties veranderen, vrienden, ons gezin, ons werk, de economie verandert. En op heel veel dingen hebben we geen invloed. Wat we nodig hebben zeker in sterk veranderende tijden, is het vermogen om je aan te passen. Dan moet je natuurlijk allereerst weten wat de feiten zijn.

De centrale vraag die hier relevant is, luidt dan: wat is hier werkelijk aan de hand, waar gaat dit over. Deskundige wetenschappers, virologen maar ook economen en veel andere wetenschappers, zijn in deze corona-crisis belangrijk. Vanuit de kennis die zij ons aanbieden kunnen we ons vervolgens afvragen: wat is hier dan nodig? Het antwoord op deze vraag is dikwijls ongemakkelijk. En meestal precies het tegenovergestelde van dat wat onze angst ons ingeeft…..

Crisis? Waar beland jij? Waar vind jij jezelf terug? In een van de drie valkuilen of wordt je maker, schepper van een nieuwe volgende werkelijkheid. Ben jij in staat creatief, inspirerend en flexibel te zijn. Ben je bereid jezelf te veranderen, te ontwikkelen?
Met deze twee vragen kom je een stap verder:
– De eerste en centrale vraag: waar gaat dit over? Stel die vraag 5 x , zodat het antwoord een diepere laag of diepere informatie toelaat.
– De tweede vraag die daar in alle rust op volgt: wat is hier dan nodig? Laat het antwoord op deze vraag je aanzetten tot nieuw en ander gedrag. Mogelijk -en zeer waarschijnlijk- buiten je comfortzone. Verheug je daarop. Zo ontstaat ontwikkelen en krijgt transformatie een kans.

Nog iets om je op te verheugen. Crisis nodigt uit tot samenwerking. We kunnen maar weinig alleen. Samenwerking nodigt uit tot meer en daarmee staan we sterker.